Αγριά, 23 Ιουνίου 2011
Τα καλοκαίρια στην Κοκκινιά, όπως σ' όλη την Ελλάδα έως τις αρχές της δεκαετίας του '80, ανάμεσα στο θερινό ηλιοστάσιο και στη γιορτή του Άι Γιάννη του Κλήδονα, που εορτάζεται στις 24 Ιουνίου, άναβαν οι φωτιές του Άι Γιαννιού, κυρίως από παιδιά και νέους που επιδείκνυαν το θάρρος τους περνώντας θεαματικά πάνω από τις φλόγες.
Επειδή όμως τα αναγκαία καύσιμα ξύλα ήταν δυσεύρετα στην πόλη, τα αναζητούσαμε και τα μαζεύαμε από μέρες πριν γυρνώντας στις γειτονιές. Αυτή ήταν η κύρια αποστολή μας από όταν έκλειναν τα σχολεία, μέχρι που στο τέλος καταφέρναμε να μαζέψουμε ξύλα για να συντηρήσουν τη φωτιά για τουλάχιστον δυο ώρες. Αυτά ήταν διάφορα υπολειμματικά παλιόξυλα, συνήθως παλιά καφάσια ή καμιά φορά καινούργια που τα κλαιγαν οι μανάβηδες, σπασμένα κουφώματα, ή πεταμένα έπιπλα, και στην καλύτερη περίπτωση κάποιο κλεμμένο μαδέρι από οικοδομή. Για στεφάνια από ξεραμένα λουλούδια ούτε συζήτηση, τέτοια δεν είχαμε. Το βράδυ της 23ης Ιουνίου σχεδόν σε κάθε διασταύρωση, στη πόλη δεν υπήρχαν τα τρίστρατα που απαιτούσε το έθιμο, σχηματίζονταν ομόκεντροι φωνακλάδικοι κύκλοι ανθρώπων γύρω από τις φωτιές, ο πιο εσωτερικός από τα παιδιά που πηδούσαν ασταμάτητα πάνω από την φωτιά, ένας δεύτερος παραέξω από τους μεγαλύτερους που έπιναν και επιτηρούσαν την διαδικασία, κι ένας ακόμα από περαστικούς. Παραπέρα σχεδόν πάντα υπήρχε και ο απαραίτητος γκρινιάρης γείτονας που απειλούσε πως θα φωνάξει την αστυνομία.
Επειδή όμως τα αναγκαία καύσιμα ξύλα ήταν δυσεύρετα στην πόλη, τα αναζητούσαμε και τα μαζεύαμε από μέρες πριν γυρνώντας στις γειτονιές. Αυτή ήταν η κύρια αποστολή μας από όταν έκλειναν τα σχολεία, μέχρι που στο τέλος καταφέρναμε να μαζέψουμε ξύλα για να συντηρήσουν τη φωτιά για τουλάχιστον δυο ώρες. Αυτά ήταν διάφορα υπολειμματικά παλιόξυλα, συνήθως παλιά καφάσια ή καμιά φορά καινούργια που τα κλαιγαν οι μανάβηδες, σπασμένα κουφώματα, ή πεταμένα έπιπλα, και στην καλύτερη περίπτωση κάποιο κλεμμένο μαδέρι από οικοδομή. Για στεφάνια από ξεραμένα λουλούδια ούτε συζήτηση, τέτοια δεν είχαμε. Το βράδυ της 23ης Ιουνίου σχεδόν σε κάθε διασταύρωση, στη πόλη δεν υπήρχαν τα τρίστρατα που απαιτούσε το έθιμο, σχηματίζονταν ομόκεντροι φωνακλάδικοι κύκλοι ανθρώπων γύρω από τις φωτιές, ο πιο εσωτερικός από τα παιδιά που πηδούσαν ασταμάτητα πάνω από την φωτιά, ένας δεύτερος παραέξω από τους μεγαλύτερους που έπιναν και επιτηρούσαν την διαδικασία, κι ένας ακόμα από περαστικούς. Παραπέρα σχεδόν πάντα υπήρχε και ο απαραίτητος γκρινιάρης γείτονας που απειλούσε πως θα φωνάξει την αστυνομία.
Οι γειτονιές συναγωνίζονταν για το μέγεθος και τη λαμπρότητα της φωτιάς, κάτι που δεν γινόταν να διαπιστωθεί, αλλά και για τους περίτεχνους ή ριψοκίνδυνους τρόπους περάσματος από πάνω της, αλλά ούτε σε αυτό βέβαια υπήρχε περίπτωση συμφωνίας. Τα παιδιά πάντως θαύμαζαν τους λίγο μεγαλύτερους που κατάφερναν να πηδούν τολμηρά πάνω από τις ψηλές και ζωηρές φλόγες, ενώ περίμεναν ή έκαναν δοκιμαστικά άλματα στα όρια της, και άκουγαν κατσάδες τότε, ώσπου οι φλόγες να χαμηλώσουν κάπως για να αρχίσουν ένα διονυσιακό πήγαινα έλα μέχρι να εξαντληθούν και οι τελευταίες φλογίτσες. Οι ασυμμάζευτοι επέμεναν να πηδούν μέχρι τα μεσάνυχτα πάνω από τις σχεδόν σβησμένες στάχτες.
Τα υπόλοιπα μέρη του εθίμου, το αμίλητο νερό ή τον καθρέφτη τα αγνοούσαμε, και μέναμε προσηλωμένοι στη πρόκληση της φωτιάς, σαν σε ετήσια τελετή ενηλικίωσης. Σήμερα, δεν φαντάζομαι ότι στις πόλεις θα ανάβουν φωτιές παρεκτός σαν οργανωμένη αναβίωση του εθίμου με κανόνες ασφαλείας και τους πυροσβεστήρες σε επιφυλακή.
Τα υπόλοιπα μέρη του εθίμου, το αμίλητο νερό ή τον καθρέφτη τα αγνοούσαμε, και μέναμε προσηλωμένοι στη πρόκληση της φωτιάς, σαν σε ετήσια τελετή ενηλικίωσης. Σήμερα, δεν φαντάζομαι ότι στις πόλεις θα ανάβουν φωτιές παρεκτός σαν οργανωμένη αναβίωση του εθίμου με κανόνες ασφαλείας και τους πυροσβεστήρες σε επιφυλακή.
Το έθιμο με παραλαγές ως προς την ερμηνεία του υπάρχει σε όλη την Ελλάδα, και οι φωτιές του Αι Γιάννη αλλού ονομάζονται μπουμπούνες, αναφωταριές, λαμπράτσες ή φουνταριές. Ο Κλήδονας είναι ένα ευρύτερο έθιμο με καταγωγή στην αρχαία εποχή, όπου επικρατούσε η 'κληδόνα', που σημαίνει πράξεις ή λέξεις τυχαίες και ασυνάρτητες, οι οποίες ακούγονταν κατά τη διάρκεια μαντικών τελετών και στις οποίες αποδίδονταν προφητική σημασία. Στη νεοελληνική αντίληψη το έθιμο εξελίχθηκε σε μια γοητευτική ιεροτελεστία, περισώζοντας την ανάμνηση αρχαίων ερωτικών χρησμών τη μέρα του χριστιανικού Αη-Γιαννιού, που σχεδόν συμπίπτει με τη θερινή τροπή του ήλιου.
