"Ο κύκλος και το χνάρι του"

Τὰ μάτια μου δὲν εἶδαν τόπον ἐνδοξότερον ἀπὸ τοῦτο τὸ ἁλωνάκι,

( ξεκαθαρίζει, από την αρχή, ο Διονύσιος Σολωμός στο ποίημα Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, εδώ όμως αλωνάκι είναι το ίδιο το Μεσολόγγι, όπου δοκιμάζεται η επανάσταση, εκεί που ο ελληνισμός το 1826 ἐσκιρτοῦσε σὰν κλωνὶ στάρι )

Γύρεψε ο ποιητής μια λέξη με τόση εγκόσμια αγιοσύνη που να ξεπερνά ναούς και εικονίσματα ώστε να μπορέσει να σηκώσει επάνω της την θυσία του Μεσολογγίου. Και την βρήκε σε ένα ισόγειο χτίσμα του οποίου η απλότητα περισσότερο πλάθεται παρά χτίζεται, το αλώνι!
Εκεί είναι ο χώρος όπου κρίνεται ο μόχθος κι η επιβίωση του ανθρώπου, εκεί ξεχωρίζει το δίκαιο, ο καρπός, από το άδικο που είναι το καλάμι. Στον πλακόστρωτο κύκλο μπαίνουν τα γεννήματα, τα ζώα, ο άνθρωπος με τα εργαλεία του, και όλα πρέπει να συνεργαστούν ώστε ο ασίγαστος άνεμος να τιθασευτεί για να κερδίσει ο άνθρωπος το ψωμί του. Ο λίγος άνεμος δεν κάνει τίποτα, ο πολύς όλα τα σκορπά, η τέχνη είναι να μείνει ο καρπός και να φύγει το άχυρο αλλά για να γίνει αυτό πρέπει ο άνεμος, να χυθεί στο αλώνι όμορφα χωρίς περιττή ορμή και αυτή η αδήριτη ανάγκη είναι που πλάθει το αλώνι.
Το αλώνισμα ως πράξη χρειάζεται μόνο ένα στρωτό χώρο κόντρα στον άνεμο, αλλά η επιτέλεση αυτής της πράξης, συν τω χρόνω, οδήγησε στη συνήθεια να φτιάχνουν ολοένα και πιο φροντισμένα χτίσματα.
Είναι ο αρχαιότερος ιερός χώρος που σχετίζεται με κάθε απαρχή της ανθρώπινης κοινωνίας, από την προϊστορία ακόμα, όλες οι σημαντικές αρχαίες ιεροπραξίες τελούνταν μέσα στο αλώνι. Το ημικύκλιο του αλωνιού θα γίνει έτσι το πρότυπο για το θέατρο, η ορχήστρα με τη θυμέλη, και από αυτή θα προέλθει αργότερα η σκηνή του θεάτρου, διότι το θέατρο γεννήθηκε μέσα από τα επιτελεστικά μυητικά δρώμενα και τα εγκώμια του Διονύσου. Στην Αττική μάλιστα ο Διόνυσος εικονιζόταν πλαγιασμένος μέσα σε ένα πανέρι για το λίχνισμα του σταριού.
Η άλως (αρχ.) δεν ήταν μόνο ένα ελάχιστο είδος κτίσματος σχεδόν αυτόχτιστο, ούτε μόνο ένα εργαλείο για ένα κρίσιμο έργο, αλλά ήταν το αρχέγονο απτό σύμβολο του αέναου κύκλου της φύσης, εκεί όπου ο αναγεννημένος από τη σήψη σπόρος καθαρίζονταν εκεί γίνονταν και οι ιεροπραξίες.

Μια άλλη προσέγγιση δείχνει πως το σχήμα του αλωνιού προήλθε από τα χνάρια των Νυμφών στη γη. Οι νύμφες ζουν στα βουνά, στα δάση, στα ποτάμια, σε βρύσες, σε συντριβάνια, σε σπηλιές, σε όλη τη φύση, και κινούνται σε χώρους κυκλικούς (αλώνι, συντριβάνι, λίμνη, στέρνα), όπως κυκλικές είναι οι κινήσεις τους στον χορό ή στο γνέσιμο. Ο χορός τους αφήνει κυκλικά χνάρια στο χορτάρι σύμφωνα με τις παραδόσεις πολλών λαών. 

Ίσως το πρώτο ανθρώπινο αλώνι ήταν η Άλως του Τριπτόλεμου σε μια μεγάλη κυκλική τοποθεσία στην αρχαία Ελευσίνα, πιθανώς ο σιτοβολώνας της, εντός της οποίας υπήρχε πολύ μεγάλο αλώνι εκ του οποίου και έλαβε το όνομά της η περιοχή. Στον ίδιο χώρο υπήρχε ιερός βωμός προς τιμή της θεάς Δήμητρας. Εκεί κατά το θρύλο είχε αλωνιστεί το πρώτο σιτάρι που έβγαλε η σπορά του ήρωα Τριπτόλεμου, ο οποίος διέδωσε την καλλιέργεια και έγινε ο πρώτος ιερέας της Δήμητρας αφού η ίδια η Θεά τον μύησε στη λατρεία της. 

Επίσης γνωρίζουμε για την ιερότητα των αλωνιών και από άλλες παραδόσεις, όπως για παράδειγμα από τη Βίβλο, όπου η πομπή που μετέφερε το σώμα του Ιακώβ σταμάτησε και μοιρολόγησε για επτά μέρες στο αλώνι του Ατάδ, και πως αργότερα, στο αλώνι του Ορνάν του Ιεβουσαίου ο Δαυίδ προσέφερε θυσία για να σταματήσει ένας λιμός. Ακόμα και ως τις αρχές του 20ου αιώνα αναφέρεται ότι στη Συρία οι μεγάλες γιορτές, γάμοι και κηδείες γίνονταν σε αλώνια.

Η αφήγηση πήγε κάπως μακριά αλλά ξεκίνησα να γράφω εξαιτίας μιας έμμεσης απάντησης που έλαβα, ετεροχρονισμένα, από την εκφορά της πρότασης του Διονύσιου Σολωμού σε ένα παλιό ερώτημα: κάποτε, κοιτάζοντας από το πλοίο τον βραχότοπο της Ιθάκης καθώς επέστρεφα από ένα ταξίδι στην κεντρική και δυτική Ευρώπη όπου είχα θαυμάσει τα επιτεύγματα των ανθρώπων του διαφωτισμού, την καθώς πρέπει εικόνα των πόλεων που επισκέφθηκα και τον εννοούμενο πλούτο της γης τους, αναρωτήθηκα για ποιους λόγους οι ευφυείς και προηγμένοι αρχαίοι Έλληνες έμειναν σχεδόν παράλογα προσκολλημένοι σε τούτα τα άγονα εδάφη, και γιατί έκτοτε οι άνθρωποι αυτού του τόπου θυσιάζονται υπερασπίζοντας τις ξερολιθιές του; Μια πιθανή απάντηση αλλά όχι πλήρη δίνει και ο Ηλίας Βενέζης βάζοντας τον πρόσφυγα γιατρό Δημήτρη Βένη να απαντά, "για τη γαλήνη", στο ερώτημα "γιατί ματαιοπονεί καλλιεργώντας τριανταφυλλιές σε τόσο φτωχή γη;"
Το αλώνι όμως, νοιώθω, είναι η πληρέστερη απάντηση σε όλα αυτά, διότι είναι το ελάσσων που γίνεται μείζων, επειδή εκεί στο όριο του αυτόχτιστου ο άνθρωπος ορθώνεται και γίνεται συνέταιρος με τους Θεούς της φύσης σε ένα κρίσιμο έργο, να ξεχωρίσει η ήρα από το στάρι. Μέσα στη λιτή γεωμετρία του αλωνιού, μετουσιώνονται τα υλικά και τά άυλα σε ένα αδιάσπαστο ιερό κύκλο, καθώς οι άνθρωποι μαζί με τους Θεούς βαδίζουν πάνω στα χνάρια της περπατησιάς των νυμφών. 

* τα 3 σχέδια έγιναν στις 18/7/2012 με αφορμή το κείμενο